Etiologiyasına görə piylənmənin klassifikasiyası

Piylənmə multifaktorlu , qarışıq etiopatogenezi olan patologiya olduğu üçün onun klassifikasiyasını təyin etmək hər zaman çətin olub. Ona görə də hazırda piylənmənin dünya üzrə qəbul olunmuş stabil müəyyən bir klasifikasiyası yoxdur. Və tarix boyu piylənmənin müxtəlif klassifikasiyaları təklif olunmuşdur.

Müəllif: Gülsüm Hüseynova, Həkim-pediatr, Uşaq piylənməsi üzrə mütəxəssis

Bunlardan bir neçəsinə baxaq:

Hələ 1957ci ildə J.Mayer piylənməni etiologiyasına görə 4 qrupa bölmüşdür – genetik, hipotalamik, endokrin və yatrogen. Daha sonra N.V.Dudenko bütün piylənmələri iki qrupa ayırmağı təklif etmişdir.Alimentar – konstitusional və neyroendokrin piylənmə. Lakin klinik praktikada bu bölgü özünü doğrultmamışdır.

Uzun illər ən çox istifadə olunan isə A.Knyazevin klassifikasiya olmuşdur.

Knyazevə görə piylənmə bölünür:

1. Klinik – patogenetik forma.

• Birincili piylənmə. Birinciliyə konstitusional-ekzogen və alimantar piylənmə aiddir. Birincili piylənmədə proses piy toxumasi huceyrələrinin normal funksiyasının pozulması ilə formalaşır.
• İkincili piylənmə. Ikinciliyə — serebral, diensefal və endokrin piylənmə aiddir.ikincili piylənmədə requlyator tənzim sistemində patalogiya olur.
• Qaışıq forma piylənmə — Birincili ve ikincili faktorların birlikdə təsiri nəticəsində formalaşır.
• Nadir forma piylənmə — Xromosom defektləri nəticəsində inkşaf edir

2. Piylənmə dərəcəsinə görə.

• 1ci dərəcəli piylənmədə bədən kütləsi 15 – 25%
• 2ci dərəcə piylənmədə bədən kütləsi 25 – 50%
• 3cü dərəcə piylənmədə bədən kütləsi 50 – 100%
• 4cü dərəcə piylənmədə bədən kütləsi 100%-dan artıq artır.

3. Gedişatına görə — yavaş proqressivləşən, stabil, reqressivləşən piylənmə növlərinə bölünür.

Hazırda istifadə edilən piylənmənin etilogiyasına görə klassifikasiyasına baxaq.

Etilogiyasına görə piylənmə — Sadə piylənmə, Monogen sindromsuz piylənmə, Sindromlu piylənmə, Hipotalamik piylənmə, Endokrin piylənmə, Yatrogen piylənməyə bölünür.

Sadə piylənmə irsi meyllilik fonunda yüksək kalorili qidalanma və az hərəkətlilik nəticəsində formalaşır. Sadə piylənmə poligen xəstəlikdir. Son illərdə 430 dan artıq genin piylənmənin inkşafında əsas rol ounadığı göstərilmişdir. Bütün piylənmələrin 90 – 95%-ni sadə piylənmə təşkil edir. İrsi meylliliyi sübut etmək üçün əkizlərdə araşdırmalar aparılıb. Müəyyən olunmuşdur ki, monoziqot əkizlərdə piy toxumasının inkşafında -70% , diziqot əkizlərdə isə 35 – 45% uyğunluq vardır. Irsi meylliliyi göstərən digər araşdırmaya görə atada piylənmə varsa — 38%, anada piylənmə varsa – 50%, hər iki valideyndə piylənmə varsa — 80%, hec birində piylənmə yoxsa 7 — 9% hallarda doğulan uşaqda gələcəkdə piylənmə risqi vardır.

Monogen sindromsuz piylənmə leptin — melanokortin yolunda baş verən 8 gen mutasiyası ilə əlaqədardır. Bir genin requlyator zonasında mutasiya nəticəsində formalaşır. Bu növ piylənmə nadir hallarda müşahidə olunur. Bu piylənmə növündə ən çox rast gəlinən MC4R genində mutasiya ilə əlaqəlidir.

Monogen sidromsuz piylənmə, yaxın qohum evliliyi çox olan Pakistanda bütün piylənmələrin 20%-ni təşkil edir. Monogen piylənməsi olan uşaqlarda bətndaxili inkşaf normal gedir, normal çəki ilə doğulurlar. Həyatın erkən dövründən polifaqiya, sürətli çəki artımı və morbid piylənmə inkşaf edir. Erkən dövrdə formalaşan piylənmələrin 10%-a qədərini təşkil edir. Bu piylənmə növündə əqli inkşaf ləngimir

Sindromlu piylənmə xromosom və digər genetik sindromlarda müşahidə olunur. Bu sindromlara — Prader – Villi sindromu, Koxen sindromu, Karpenter sindromu, Rohhad sindromu, Lourensa-Muna-Barde-Bidl sindromu, Alstrem sindromu, Daun sindromu və digərləri aiddir. Sindomlu piylənmə geniş klinik polimorfizmə malikdir. Hər bir sindromun spesifik fenotipik əlamətləri olur. Bu sindromlarda piylənmənin inkşafı həyatın müxtəlif dövrlərində olur və piylənmənin dərəcəsi muxtəlif olur. Bu zaman psixomotor inkşaf ləngiyir, intellekt aşağı olur.

Hipotalamik piylənmə hipotalamus şişləri olan — kraniofarinqioma, qlioma, meninqioma, teratoma , infeksion zədələnmələr — ensefalit,tuberkuloz zamanı, operativ müdaxilə, şüa müalicəsi, insult, kəllə-beyin travmaları zamanı formalaşır. Hipotalamik piylənmə zamanı hiperfaqiya nəticəsində piylənmə birdənbirə və sürətli inkşaf edir. Lokalizasiyadan asılı olaraq nevrologi əlamətlər- baş ağrısı, görmə zəifliyi,yaddaş pozğunluğu inkşaf edə bilər.

Yatrogen piylənmə — uzunmüddətli qlikokortikoid,diabet əlehinə istifadə olunan preparatlar, bəzi andepressant, psixotrop preparatların qəbulu piylənməyə səbəb olur. Piylənmənin etilogiyası təyin etmək çox vacibdir, çünki istənilən xəstəliyin etiologiyasını müəyyən etdikdə müalicəsi müsbət nəticə verir.